“ Chet tillarni o‘qishda kommunikativ leksik mashqlar tizimi ”
Shahrisabz tuman xalq ta’limi bo‘limiga qarashli 31-umumiy o’rta ta’lim maktabining fransuz tili va rus tili fani o‘qituvchisi S.Norovaning metod birlashma yig‘ilishida
“ Chet tillarni o‘qishda kommunikativ leksik mashqlar tizimi ”
mavzusida tayyorlagan
MA’RUZASI
Shahrisabz-2019
Mavzu: Chet tillarini o‘qitishda kommunikativ leksik mashqlar tizimi
Reja:
- Chet tili ta’limida yangi pedagogik va innovatsion texnologiyalardan foydalanish
- Chet tili o‘qitishda kommunikativ ta’lim metod usullaridan foydalanish
- Til o‘rganishhda mashql;ar, matnlar tuzish va ulardan foydalanish
Chet tili ta’limida yangi pedagogic va information texnologiyalarga foydalanish jarayonida darsni har tomonlama puxta tashkil etish, o‘quvchilar tomonidan bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishning samarali usullarini izlab toppish, darsning sifati va samaradorligini ta’minlovchi vositalarni qo‘llash haqida so‘z boradi. Shu nuqtayi nazardan xorijiy tillarni o‘qitishda til o‘rganishga yo‘naltiril;gan an’anaviy o‘qitish metodlari o‘rniga, butun dunyoga ustuvor yo‘nalish sifatida tan olinayotgan kommunikativ ta’lim metod va usullaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega ekanligi faktlar asosida keng ochib beriladi.
Kalit so‘zlar: chet tili, o‘qitish metodikasi, mashqlar tizimi, nutq faoliyati, nutq amaliyoti, jarayon, material, leksik ko‘nikma.
Xorijiy tillarni o‘qitish metodikasi bo‘yicha adabiyotlarni o‘rganish shundan dalolat beradiki, chet tili ta’limi asosini mashqlar tizimini tashkil etadi, shuningdek, nutq faoliyanitini yuritish ham mashq qilishdan iborat.
Psixolingvistik nazariyaga ko‘ra, qolaversa, til tajribasi haqidagi uslubiy yondashuvga binoan, mashqlar uchta yirik turdan iborat, deyish mumkin, Ular ilmiy adabiyotlarda quyidagi nomlar bilan yuritilmoqda: operatsion, information va motivatsion mashqlar.
O‘zbek metodikasi maktabida mazkur atamalar shakllantiruvchi, rivojlantiruvchi va takomillashtiruv mashqlar nomlari bilan atalib kelmoqda. O‘quvchi (talaba) ning til tajribasini boyitish o‘quv mashqlarning miqdori va sifati bilan uzviy bog‘liqqqqqqqqdir. Til tajribasi va o‘quv mashqlari muammolari metodika fanida keng muhokama qilingan va shu bilan birga , u hanuz mukammla yechimni topgan emas. Tilni o‘rganish jarayonida biz asosiy e’tiborimizni mashqlar, matnlar tuzish va ulardan samarali goydfalanishga qaratishimiz kerak.
Mashqlar va matnlarning vazifasi:
- Ispant va sinonim so‘zlarini nutqda qo‘llash malakasini takomillashtirish
- Xatolarning oldini olish
- Leksik zaxirani boyitish
Mashqlarning asosiy mazmunini ispan tilidagi eng faol ishlatiladigan sinonimlar qatori tashkil etadi. Mashqlarga oq‘uv qo‘llanmalarida o‘z aksini haligacha topmagan sinonimlar kiritilgan
Mashqlardagi ispan va o‘zbek tillaridagi sinonimlarning tipalogik-qiyosiy tahlili natijalaridan foydalanilgan. Mashqlarning tizimida joylashishi quyidagicha:
- Nutqda misollar bilan kuzatiladigan sinonimlar guruhiga leksik sharhlar;
- Sinonimlarni gaplarda qo‘llash uchun nutq namunalaridan misollar;
- Otlar va olmoshlarning fe’llar bilan bog‘lanishini kategoriyalovchi mashqlar;
- Sinonimik qatordagi hamma so‘zlar ketma-ketligidagi mashqlar;
- Har bir sinonim ishlatilishining shartli ko‘rinishi
- Berilgan holatni tugatish uchun mashqlar
- Leksik birikmalarni almashtirish uchun mashqlar
Mashqlar uslubiy tamoyil bo‘yticha joylashtirilgan: shaklantiruvchi til mashqlari, takomillashtiruvchi va rivojlantiruvchi mashqlar. Ular quyidagi ketma-ketlikda beriladi:
- O‘zlaahstirilishi zarur bo‘lgan sinonimik guruh bilan tanishtirish;
- Sinonimlarning paradimgmatik va sintagmatik aloqalari va farqlarini tushuntirish semantizatsiya
- Leksik xatolarning aoldini olishni ta’minlovchi, birga ishlatilishni yo‘lga qo‘yuvchi mashqlar;
- Har xil holatlarda nutqni rivojlantiruvchi mashqlar
Mshqlar tizimiga kirgan qiyosiy mashqlar ularning ishlatilishi joyiga ko‘ra o‘quv maqsadlarida ishlatilishini nazarda tutadi. Uy vazifasiga tarjima mashqlari kiradi.
Ko‘rinib turibdiki, sinonimlar materialida kommunikativ nutq malakasini rivojlantirishda o‘quv jarayoniga , ular tahliliga , muqobil yoki ko‘p tanlovi kuzatilishiga oid mashqlarni kiritish maqsadga muvofiq. Takomillashtiruvchi , ya’ni nutq mashqlari, shakllantiruvchi, ya’ni til mashqlarini rivojlanitruvchi tayyorlov mashqlariga, ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin.
Til mashqlari qatorida test vazifalari ham kiradi. Til mashqlarida sinonimik birliklar bilan ishlashda, ayniqsa, ta’limning boshlang‘ich bosqichida tarjima mashqlarini kiritish zarur. Bu mashqlarni bajarish jarayoni leksik materiallarning talabalar tomonidan o‘zlashtirilish darajasini aniqlashga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati;
- Xalq ta’limi vazirliginibg ilmiy –metodik jurnali . 2016-yil 1-son
- Chet tili o‘qitish J.Jabborov .2016-yil
Ma’ruzachi: 31-umumiy o‘rta ta’lim maktabining fransuz tili fani o‘qituvchisi S.Norova